Over
Margo Jefferson, auteur van het originele en gedurfde 'Negroland', heeft naar eigen zeggen een ‘temperamentele autobiografie’ geschreven. 'Het Bouwen van een zenuwstelsel' is geen criticism, geen memoir, maar een versmelting van beide. Het begint met het verslag van een nachtmerrie. Jefferson droomde dat ze alleen op een podium stond, waarbij haar arm zich uitstrekte en de vinger beschuldigend naar haar eigen lichaam wees. Wat volgt is een innerlijke storm, een diepgaand onderzoek naar zwarte, vrouwelijke identiteit, waarbij het zenuwstelsel uit de titel verwijst naar de materie, ‘gekozen, opgelegd, geërfd, verzonnen’, die deze identiteit vormt.
Als dochter van een kinderarts en een modieuze moeder, groeide Margo Jefferson op te midden van de hoogopgeleide en welvarende zwarte elite in Chicago in de jaren ‘50 – in wat zij 'Negroland' noemt. Haar leven speelde zich af tegen de achtergrond van de burgerrechtenbeweging en de opkomst van het feminisme, én werd getekend door de tegenstellingen van een zwarte middenklasse met ogenschijnlijke privileges. In 'Negroland' vraagt ze zich af: “wat heeft mij gemaakt en wat heeft mij verminkt?” Ze vond hiervoor een eigen vorm, zigzaggend tussen perspectieven, vrolijk zinnen lenend uit songteksten en van andere schrijvers.
Hetzelfde geldt voor haar nieuwe boek, waarin ze onderzoekt wie de “mij” uit het citaat is. Nu gooit Jefferson het genre van de memoir volledig open. In 'Het Bouwen van een zenuwstelsel' versplintert ze zichzelf en bouwt zich vervolgens weer op door criticism te vervlechten met de woorden van overleden familieleden, sleutelmomenten uit haar leven, poëzie en jazzklanken. Er zijn brieven, liedjesteksten en dagboekfragmenten. Bing Crosby en Ike Turner zijn twee van haar alter ego’s. Zo herschrijft ze zichzelf in een nieuwe, met leven overgoten, muzikale vorm.
Het vraagt een grote gevoeligheid om deze anatomische ontleding, dit snijden, weer tot een samenhangend geheel te maken. Jefferson bezit deze gevoeligheid, dit talent, en wat meer is, ze geeft zichzelf volledig bloot. Hierdoor komen we op een heerlijke manier in contact met artiesten als Powell, Josephine Baker en Harriet Beecher Stowe, maar evengoed piekeren we met haar mee tijdens het schrijven “STOP! Collect yourself, Professor Jefferson.” Dit alles maakt deel uit van haar zenuwstelsel, van haar intimiteit, dat zo een wonderbaarlijke, hypnotiserende dichtheid bereikt.
Zo onderzoekt Jefferson hoe haar smaak gevormd werd door artiesten voor wie zij zelf niet bestond, hoe ze leerde denken zoals kunstenaars die zich neerbuigend of volstrekt onverschillig opstelden tegenover zwarte vrouwen zoals zij. Toch gaat het zelfbewustzijn in Het Bouwen van een zenuwstelsel verder dan gender, ras en klasse. Deze zijn belangrijk, maar haar schrijven is tegelijk persoonlijker, lichamelijker. Jefferson past in de artistieke traditie van Emily Dickinson, Frida Kahlo en Ingmar Bergman, die zichzelf genadeloos onderzochten, vrij van politieke agenda en van navelstaarderij.
